پراکندگی زبان ها (بر روی تصویر کلیک کنید تا بزرگتر شود)

 گروه بین‌المللی حقوق اقلیت‌ها؛ ۲۴٪ از بافت قومی ایران معادل با ۱۶ میلیون نفر را از قومیت آذری برآورد کرده است . Wiki آذری ها در 28 کشور از جهان

پراکنش مردم آذری یا مناطق آذری‌نشین یک گروه قومی مسلمان، ترک-زبان که عمدتاً مناطق سنتی آذری‌ها خاورمیانه و قفقاز می‌باشد. در فلات ایران عمده سکونتگاهشان شمال غرب (شامل آذربایجان، زنجان) است، اما پراکندگی اقوام آذری در ایران به بخش شرا در شرق، مناطق شمالی همدان، قسمت‌های غربی و جنوبی قزوین به همراه اقلیت‌هایی در استان‌های گیلان، مرکزی، کردستان و کرمانشاه کشیده شده است. در قفقاز نیز اقوام پرتعدادی از آذری‌ها سکونت دارند که عمدتاً در جغرافیای جمهوری آذربایجان، داغستان و بورچالی زندگی می‌کنند. علاوه بر این در آناتولی شرقی دراستان قارص و ایغدیر، آذری‌ها از دوران صفویه سکونت دارند. فضای غالب این مناطق در محاصره فرهنگ آذری، لباس آذربایجانی، زبان ترکی آذربایجانی، هنر آذربایجانی، ادبیات آذربایجانی، ادبیات شفاهی آذربایجانی، موسیقی آذربایجانی، رقص آذربایجانی، آشپزی آذربایجانی می‌باشد.

آذری های ایرانی

شاه اسماعیل	خامنه‌ای	بابک خرمدین	شمس تبریزی	صائب تبریزی
آخوندزاده	پیشه‌وری	طباطبایی	علی جوان	عمواوغلی
بازرگان	جهانشاه قراقویونلو	لطفی‌زاده	بهرنگی	ستارخان
شریعتمداری	شهریار	فرح دیبا	خیابانی	موسوی
گوگوش	سامی یوسف	علی دایی	هادی ساعی	بهروز وثوقی

حاجى بکتاش ولى نیشابورى (١٢٧٠- ١٢٠٩) فیلسوف، ولى و انسان گراى بزرگ از تورکان نیشابور خراسان است و طریقت علوى بکتاشیه منتسب به وى بوده و در اطراف شخصیت وى تشکل پیدا کرده است. او از نخستین مشوقان و اشاعه دهندگان زبان و ادبیات ترکى در اناتولی است.

به باور ترکان علوى قزلباش و بکتاشى، حاجى بکتاش ولى و شاه اسماعیل ختایى هر دو پیرو رهبر ترکى مى باشند که در راه تاسیس اتحاد ترکان اوغوز مجاهدت نموده اند.

از جمله برخورد هاى مولانا جلال الدین رومى تماس وى با حاجى بکتاش ولى خراسانى است. حاجى بکتاش به احتمال بسیار با مولانا در ارتباط بوده و هر دو به یقین از یکدیگر خبردار بوده اند. حاجى بکتاش با دو شخصیت تاریخ ساز ترک دیگر، اخى ائورن خویى متوفى به سال ۱۲۶۰ و بابا الیاس خراسانى متوفى در نیمه دوم قرن سیزده میلادى در آسیاى صغیر ملاقات نموده است.

این هم از ولایت نامه که شرح حال حاجى بکتاش را باز مى گوید و هم از مناقب العارفین که ترجمه حال مولانا را می دهد به سهولت بدست مى آید!

نظرات دانشمندان و سياست مداران درباره ترك ها

HAMMER (مورخ آلماني)

تاريخ از ترك ها چيزهاي زيادي ياد گرفته است. آثار زيادي از ترك ها به جاي مانده است كه هر كدام زينت مدنيت انساني محسوب مي گردند.

7- Charnayev (فرمانده روس)

ترك ها علاوه بر جسارت بيكران خود صاحب نبوغ اراده شكني مي باشند. ترك ها با اين نبوغ فتوحات خود را انجام داده، مدنيت ها تشكيل داده و به تاريخ بشريت خدمت نموده اند. در اصل بدون چنين نبوغي حكمراني بر نصف اروپا براي قرن ها امكانپذير نبود.

برو به ادامه مطلب

ترکی آذربایجانی زیرشاخهٔ زبان‌های ترکی‌تبار و زبان اکثر مناطق ترک‌نشین ایران از جمله آذربایجان است.

سایر زیرشاخه‌های مختلف زبان ترکی موجود در ایران عبارتند از :

• - ترکی قشقائی
• - ترکمنی
• - ترکی خلجی
• - ترکی خراسانی
• - ترکی شاهسونی
• - ترکی سنقری
• - ترکی افشاری

زبان ترکی آذربایجانی به صورت دوطرفه، توسط ترکمن‌ها و ترک‌ها (شامل ترکی استانبولی و لهجه‌های گفتاری نظیر زبان ترکی قبرسی، ترکمن‌های عراق و قشقایی) قابل فهم است.

آذری باستان

زبان آذری را باید دنباله زبان مادی دانست. هیچ مدرک تاریخی در دست نیست که نشان دهد پیش از غلبه ترکی زبان دیگری جانشین زبان مادی در آذربایجان شده باشد. جز آن که می‌توان تصور کرد که زبان اشکانی و سپس پارسی به نوبت در مرکزهای بزرگ آذربایجان تا اندازه‌ای رواج یافته و اثرهایی در آذری به وجود آورده‌است. چون از زبان مادی باستان اثر مستقلی در دست نیست و از آن جز برخی اصطلاح‌ها و نام‌ها و واژه‌های پراکنده، بیشتر در کتیبه‌های هخامنشی، به جا نمانده‌است، تشخیص دقیق‌تر آذری و خصوصیات آن تنها از مطالعه آثار آذری دوره اسلامی و همچنین بقایای آذری در آذربایجان کنونی امکان‌پذیر است

قدیم‎ترین منبع درباره زبان آذری باستانی قول ابن مقفع (د ۱۴۲ق/۷۵۹م) است که در الفهرست ابن ندیم نقل شده‌است. به گفتهٔ ابن مقفع زبان مردم آذربایجان پهلوی (الفهلویه) است منسوب به پهله (فهله) یعنی سرزمینی که شامل ری و اصفهان و همدان و ماه نهاوند و آذربایجان بوده‌است.
همین گفته ابن مقفع را حمزهٔ اصفهانی (به نقل یاقوت) و خوارزمی نیز نقل کرده‎اند.
مورخ دیگری که به این زبان بدون ذکر نام آن اشاره کرده بلاذری است که کلمهٔ «حسان» به معنی «حائر» یعنی منزل و کاروانسرا را از کلام اهل آذربایجان نقل کرده‌است. این کلمه همان کلمهٔ «خان» به معنی کاروانسراست که در متون فارسی به کار رفته‌است.